Temperatura no Termometro
TEMPERATURA NO TERMOMETRO
Depois
estuda materia ida ne’e, ita boot bele:
1.
Analisa influensia kalor sobre temperatura no mudansa estadu ba materia sira
2.
Halo diferensia ba mudansa estadu materia ne’ebé laga ho, naruk (komprimento),
luan (área) no volume
3.
Esplika akontesimento mudansa ho forma kondusaun, konveksaun no radiasaun.
Temperatura ho Ninia
Medidas
Definisaun
Temperatura. Temperatura mak grau manas husi sasan ruma. Sasan sira ne’ebé mak
manas tebes ita dehan; sasan ne’e ninia temperatura a’as, maibe’e sasan ne’ebé
malirin liu, sasan ninia ninina temperatura ki’ik ou baixa. Oin sa’a atu sukat
sasan ruma ninia temperatura? Ita uza sa’a ida hodi hatene sasan ruma ne’e ninia temperatura bainhira manas ou
malirin? Bainhira ita koalia manas ou malirin ita hotu-hotu sente hanesan ka
lae? Bainhira ita atu hatene kona-ba temperatura ne’e rasik ita tenki liu husi
maneira ou dalan mak tenki sukat.
Ita koalia kona-ba’a sukat, liu husi dalan rua, dalan ida mak uza
ita ninia kulit hodi sukat bainhira ninia resultadu mak ita expressa ho forma
kualitativu mak hanesan manas, morna, no malirin, iha ne’e ita la koalia mana
hira, malirin hira no morna hira?. Dalan ida seluk mak ita tenki uza istrumentu
ou dispositivo ida hodi sukat buat ruma ninia temperatura, bainhira ninia
resultadu mak ita expressa ho forma kuantitativu (numerus). istrumentu ou
dispositivo ne’e hanaran termometru.
Termometru
Termometru mak istrumentu ne’ebé usa hodi sukat buat ruma ninia
temperatura. Termometru mai husi lian latina katak thermo, manas no meter
katak sukat ka medida. Bainhira ita usa termometru,
ita bele ona hatene sasan ruma ne’e ninia estadu manas ka malirin. Ita bele
hatene ona ninia manas hira, malirin hira, tamba ninia resultadu husi suka ne’e
ita expressa ho numerus tuir eskala ne’ebé iha termometru ne’e rasik
(kuantitativu), no depende ba termometru ne’ebé ita usa, hodi define
temperatura husi sasan sa ida tuir ita hakarak.Tamba termometru, ho tipo oin-oin, iha ida idak ninia
kapasidade, iha vantagem no desvantagem.
Termometru ninia eskala iha rua, ida
a’as liu no ki’ik liu. Eskala a’as liu katak kapasidade husi termometru ne’e
bele’e sukat temperatura manas maximu, no ki’ik liu katak kapasidade husi termometru
ne’e bele’e sukat temperatura malirin minimu.
Tipus Termometru
Bainhira ita koalia kona-ba termometru, la se’es mo’os husi
nesesidade oinsa mak atu uja. Tamba ne’e, para atu labele konfusaun iha termometru
oin-oin ne’ebé matenek nain sira konstui hodi usa ba iha ita ninia nesesidade
loron-loron ho ninia forma tuir estado materia sira hanesan tos (sólido), be’en
(líquido) no gas (gasoso). Tipos termometru ne’ebé usa ho ninia imagem mak
hanesan:
Termometru ida ne’e hanesan termometru ho ninia tubu ki’ik no
klo’ot ne’ebé ense materia be’en kompleta ho ninia eskala ki’ik no boot.
Maneira servisu husi termometru ida ne’e mak bainhira mudansa temperatura husi
buat ruma, mak volume materia be’en ne’ebé iha termometru ne’e rasik mos hetan
mudansa. Exemplo, bainhira ita nono ka hamanas be’e to manas ninia temperatura
aumenta, be’e ninia volume mos aumenta, no bainhira be’e ne’e to malirin, ninia
temperatura tu’un ka menos, ninia volume mos tu’un.
Mudansa ida ne’e mo’os bele akontese ba materia seluk hanesan
merkuriu no alko (alkohol) ne’ebé usa
hanesan base hodi halo termometru. Exemplo husi termometru ne’ebé usa materia
be’en (merkuriu) mak termometru ho ninia grau (o), celcius,
fahrenheiat, reamur, kelvin, termometru sukat isin, termometru iha sala (uma)
laran, no mos termometru maximu-minimu.
2.
Termometru Resistênsia Elétrika
Vantagen husi termometru
platina mak ita bele sukat buat ruma ninia temperatura husi -250 oC
to’o 1500 oC. ho nune’e termometru ida ne’e dalabarak usa ba iha
atividade industria sira. Maibe’e ninia desvantegem mos iha, resultado ne’ebé fó sai sempre tarde ho nune’e la serve
ba iha buat ruma ne’ebé, mak ninia temperatura hetan mudansa.
3.
Termokopel
Termokopel hanesan termometru
ida ne’ebé halo husi fiu metal rua ho ninia forma la hanesan ne’ebé liga ba iha
amperemetro. Bainhira temperatura la hanesan mak korente eletrika ne’ebé mosu
mos sei lahanesan.
Vantagem husi termometru ida ne’e mak bele sukat buat ruma ninia
temperatura husi menus (-)100 oC to 1500 oC, iha parte
seluk termometru ida ne’e bele sukat buat ruma ninia temperatura lalais liu, no
bele halo ligasaun ba iha sirkuito seluk hanesan komputador.
4.
Termometru Gas
Termometru
gas hanesan bola vidro ne’ebé ninia laran ense gas hafoin liga ho manometro.
Prinsipio serbisu husi termometru gas mak bainhira bola ne hetan manas ruma,
entaun gas ne’ebé iha tubu ninia laran sei halao dilatasaun hodi hanehan
materia be’en (líquida) iha manometro.
Funsaun husi termomero ida ne’e baseia ba prinsipio dilatasaun
gas. Gas ne’ebé usa hodi konstrui ka halo termometru gas mak hidrigenio no
helium, tamba ninia presaun ki’ik, no bainhira gas ne’e hetan manas ninia
volume sai aumenta. Benefisiu husi termometru ida ne’e diak liu duke termometru
be’en (líquido) tamba nia bele sukat buat ruma ninia temperatura husi -250 oC
to’o 250 oC.
5.
Termometru Klinika
Termometru klinika hanesan deit ho termometru isin lolon. termometru
ida ne’e dalabarak doutor ou enfermeiro sira usa hodi sukat termperatura ema
nian bainhira sira isin manas.
Materia be’en (líquida) ne’ebé usa hodi ense ba termometru ida
ne’e mak merkuriu. Ho ninia eskala husi 35 oC to 42 oC.
Maneira usa termometru ida ne’e mak hatama ba iha ibun laran ou tau iha kalilin
durante minuto rua (2) hodi hein ninia resultadu ne’ebé sei hatudu liu husi
eskala ikus liu bainhira merkuriu para ou labele kontinua bo’ok an ou aumenta
ninia volume .
6.
Termometru Parede
Termometru parede bai-bain ema hanaran termometru (sala) ou uma
laran. Termometru ida ne’e usa hodi hatene temperatura iha uma ka sala laran. Eskala
ho forma Celcius ou Fahrenheit husi
-30°C to 50°C.
7.
Termometru Maximu no Minimu
Termometru ida ne’e ema usa hodi observa klima no hatene
temperatura maximu ka minimu husi tarjeto ruma. Bai-bain bele hatene
temperatura maximu iha meudia no minimu iha kalan. Termometru ida ne’e halo ho
vidro no ninia modelu mak U kada ida ense alkol ho merkuriu.
8.
Termometru Optiku (Pyrometro)
Termometru optiku mak termometru ida ne’ebé ninia funsionamento baseia
ba espetru naroman hanesa mudansa ba ko’or metal (besi, riti, ka aluminiu)
kuando sira ninia temperatura muda. Termometru optiku ou pirometro sempre usa
hodi sukat temperatura buat ruma ninia ne’ebé a’as liu husi 1000 oC.
Prosesu serbisu husi termometru ida ne’e bainhira ita usa hodi
sukat temperaturatura la presija kontaktu direita. Por exemplo, sukat temperatura fitun iha
lalehan, ou besi manas ruma bainhira halo soldajen.
9.
Termometru Bimetal
Termometru bimetal mak termometru ne’ebé usa liu husi
aproveitamento husi diferensa dilatasaun metal rua. termometru ne’e hanesan
plaka metal rua ne’ebé ho ninia funsaun dilatasaun lahanesan, tan ne’e, kuando
mudansa ba sira ninia temperatura, entaun termometro bimetal sei nakleuk tuir
diresaun ou sentido ruma.
Iha ne’e atu dehan katak, metal ne’ebé ninia valor dilatasaun
ki’ik, entaun termometru bimetal sei kleuk tuir. Maibe’e, kuandu temperatura tu’un, termometru bimetal sei
kleuk tuir fali ba metal ne’ebé ko ninia
valor koefisiente dilatasaun boot. Termometru bimetal usa iha fugaun oven hodi
hare’e ninia temperatura, termstat, ou circuit breakers.
.10. Termometru
Termistor
Termometru ida ne’e usa termistor sai hanesan ninia sensor.
Termistor mak sasan ou istrumentu sensores eletroniku ne’ebé usa hodi sukat
temperatura. Bainhira mudansa ba temperatura (aumenta), entaun resitensia iha
termistor sei tun.
Bai-bain resistensia eletrika ne'ebe ita sukat temperatura iha ninia cirkuito tuir eskala ho
unidade grau temperatura. Ninia vantagem mak bainhira ita usa no aplika ba iha komputador, no
ninia desvantagem mak atingimentu limitadu husi -25 oC to deit 180oC.
Define Escala Iha Termometru
Oinsa
atu define eskala iha termometru ida? Iha termometru ida, ita precisa define
pontu rua firme sai hanesan padraun, mak pontu firme ne’ebé iha kraik no ponto
firme ida iha leten. Pontu firme ne’ebé
iha kraik ne’e sai hanesan pontu fujaun (ponto ne’ebé bainhira mudansa husi be’e
be’en atu ba be’e jelu) no ponto
firme ida iha leten sain hanesan pontu
ebuluisaun (ponto ne’ebé bainhira mudansa husi be’e be’en atu ba mahobe’en ou
bai-bain ita bolu dehan be’e nakali).
Baseia ba pontu ne’ebé ita define ona iha termometru ida tuir mai ita ba hare’e termometru
ha’at ne’ebé bai-bain uja iha moris lor-loron mak hanesan eskala termometru Celcius, Reamur, Fahrenheit no Kelvin. Kada termometru sira ne’e sempre
iha ninia diferensia eskala ba potu fusaun no pontu ebuluisaun mak hanesan tuir
mai ne’e.
Ita
hare’e iha imagem, eskala ba termometru ha’at iha leten, katak termometru
ida-idak ho ninia eskala ba pontu fujaun no pontu ebulisaun la hanesan. Pontu
fujaun ba eskala Celcius ho valor 0 oC, Reamur ho valor 0 oR,
Fahrenheit ho valor 32 oF, no Kelvin ho valor 273 K. No iha pontu
ebulisaun ba eskala Celcius ho valor 100 oC, Reamur ho valor 80 oR,
Fahrenheit ho valor 212 oF, no Kelvin ho valor 373 K.
Oinsa
ita atu konverte eskala husi termometru ida ba eskala termometru seluk wainhira
ita usa? Karik momento ne’e ita so iha deit termometru ida, maibe’e sira seluk
laiha. Tuir mai ita ba hare’e relasaun
entre eskala termometru ida ho termometru seluk mak hanesan tuir mai ne’e.
Maneira
ou dalan 1 (primeiru)
Relasaun
entre termometru rua ne’e ita bele hakerek sira ninia relasaun iha matematika mak hanesan tuir mai ne’e:
Dadus
TA
= temperatura termometru A
TYA = pontu fujaun termometru A
TB
= temperatura termometru B
TXB = pontu ebulisaun termometru B
TYB = pontu fujaun termometru B
Maneira
ou dalan 2 (segundo)
Maneira
ida ne’e ita refere ba iha eskala termometru ha’at (4) ne’ebé ita hatene ona
mak hanesan iha eskala termometru Celcius,
Reamur, Fahrenheit no Kelvin ho
ninia relasaun mak hanesan tuir mai ne’e:
Husi eskala termometru ha'at iha leten, ninia relasaun ita bele hakerek hanesan tuir mai ne'e:
Exemplo
Temperatura ambiente cidade Dili ne’ebé expressa iha escala Celsius mak 30oC.
Konfirma temperatura Cidade Dili ne’e
ba; a) Eskala Fahrenheit? b. Eskala Kelvin!
Iha ne’e ita uja
maneira rua ne’e hotu hodi halo solusaun. Maneira rua ne’e hatudu resultado
hanesan ou lae?
Solusaun
Dadus
C = 30oC, F = . . . . . . . ?
e K = . . . . . . . ?
Resposta
1a maneira
a)
C = 30oC, F = . . . . . . . ?
Resultado ikus
eskala termometru Celcius 30oC
hanesan deit ho 86o Fahrenheit.
b)
C = 30oC, K = . . . . . . . ?
Resultado ikus
eskala termometru Celcius 30oC
hanesan deit ho 303 Kelvin.
2a maneira
a)
C = 30oC, F = . . . . . . . ?
Resultado ikus
eskala termometru Celcius 30oC
hanesan deit ho 86o Fahrenheit.
b)
C = 30oC, K = . . . . . . . ?
Resultado ikus
eskala termometru Celcius 30oC
hanesan deit ho 303 Kelvin.
Ita hare’e
resultadu husi maneira rua ne’e sempre hanesan deit. Ne’e duni, bainhira iha
perguntas ruma ne’ebé haruka ita atu konverte husi eskala termometro ida ba
eskala termometro seluk ita bele uja maneira rua ne’e entre ida konforme ema
ida-idak, ne’ebé mak fasil liu ba nia.
Exercisio
1.
Konverte to’ok valor husi termometro fahrenheit nian mak 72 oF, ba
eskala oC, oR no Kelvin.
To ba iha ne’e deit artigo ho ninia tituloTemperatura no Termometro
mak: definisaun, eskala konversaun, no exercicio, ho artikula ida ne’e bele
ajuda no tulun ita boot sira ninia kompriensaun.
0 Response to "Temperatura no Termometro"
Post a Comment